MP.KO.14123
Vladimir Kozak, Serra dos Dourados/PR, s.d.

Relato de
CLAUDEMIR DA SILVA E DIVAL DA SILVA
 XETÁ





Transcrição em Português


Brunno Douat: Essa foto das crianças brincando ...

[...]

Dival da Silva Xetá: Então, na verdade, nessa foto aqui eles estão fazendo uma brincadeira essas crianças aqui, deixa eu observar bem aqui. Se eu não estiver enganado nesse ponto acho que aqui eles tão fazendo tipo uma cura, uma cura que tão fazendo aqui né, de uma dor no corpo, eles tão fazendo tipo uma massagem né, é eles estão fazendo tipo uma massagem para dor no corpo, ai eles começam a fazer esse tipo de coisa bizarra, que no nosso povo também quando estão com dor de cabeça eles deitam no chão para livrar a dor de cabeça, essa foto aqui é mais ou menos isso, eles estão fazendo tipo uma cura. Entenderam bem?

Brunno Douat: Sim, eles estão ... as crianças então estão fazendo ...

Dival da Silva Xetá: Não é uma criança, aqui já são adultos, já são rapazes, são adolescentes já.

Josi: Nesse lugar aqui a gente consegue ver a coisa  do terreiro todo limpo né, que deve ser onde o pessoal deve estar morando no momento e o mato fica pra fora, mas ali saindo da parte limpa indo pro mato parece que tem uma pequena construção ali no fundo também, mais baixinha.... o que será que é aquilo?

[...]

Claudemir da Silva Xetá: Esse aqui na verdade é um lugar de descanso também, não é bem uma casa você pode perceber não é uma coisa bem caprichadinha, pode ver que tem uns pauzinho assim atravessadinho uns pontinho da folha da palmeira, bem ali em cima, pode ver que não é uma coisa bem caprichado, você entendeu?

Jose: Só para deitar em baixo, tirar cochilo e pronto

Claudemir da Silva Xetá: Isso mesmo

Brunno Douat: Isso era carregado por ai? Ou digamos era pra família caçar ou colher algum material, era levado assim essa cobertura, essa folha ... algum elemento que pudesse ser usado para fazer uma cobertura no caminho ou no destino final, ou era feito com que tava ali do lado

Claudemir da Silva Xetá: Não, isso aqui eles não carregavam não, isso aqui é fixado aqui, quando eles iam fazer colheita de fruta ou caça, caso não desse para eles  voltar no mesmo dia, eles limpavam perto da árvore e posavam, eles não faziam essas coberturinha não, eles posavam faziam o fogo deles, no outro dia eles retornavam para o acampamento deles, quando era pertinho né, agora quando eles saiam muito longe como eu falei pra vcs, eles demoravam 5, 6 meses ai eles iam sumindo cada vez mais pra frente, é aquela história que falei pra vocês no início, pode perceber no início que eu falei das comemorações, então essa aqui não, essa aqui eles não carregavam não.

Relato de
florencio Rekayg Fernandes
Kanhgág


Transcrição em Kaingáng (língua original)


Kỹ tóg tỹ kanhgág ag ĩn jẽ, tỹ róga tãnh féj kara ka jufyn tỹ han kỹ jẽ gé, ẽn tóg jẽ ja nĩ hara ag tóg prỹg tĩg ja kanhkã  ag vẽnhgrun mũ hã kỹ sir ĩn mág ke to jykrén ja nĩ. To jykrén ag mũ ũ tỹ ĩn tũ nĩ jé hã kỹ ti sĩ ra há kri tỹ mág e mũ ũn jagtar ke tũ vẽ. Kanhgág ag ĩn si vẽ, uri ag tóg ĩn tỹ ũ nỹtĩgtĩ hãra ãjag nẽn kã tá rãnhrãj mũ kỹ ag tãnh féj tỹ ĩn hynhan tĩ, ũ ag tỹ nẽn kãra mũ tĩ ag tỹ inh mỹ kãmén ja vẽ, tỹ tóg ẽpry kórég tỹ kỹ av tratoro kãmĩ müg tĩ tag tugrĩn, kỹ ẽg ve kỹ ka nér ẽn vỹ tỹ mũjoro jẽnh ke mũ kara kẽj tóg sa nĩ ag tỹ gãr tatĩn jãfã ãjag krĩ tỹ jyrãg kỹ tu kỹ tĩg jé. Kar gĩr ag fag kara ag vỹ ag jẽn ke ke tũ nĩ kỹ vẽnh kán rãkãnh kỹ vẽmém mũ jagnẽ mré, ag kurã ũ kã nén han ke ẽn to, kỹ ũ tóg sir ag nỹtĩg tag ki ag kãgrá kugmĩ ja nĩ kutyg ke jo ag rỹ ĩn kãra ge tü nĩ kỹ ẽn tugrĩn . Ẽg tỹ ag ve kỹ ẽg tóg kófa tỹ prỹg téj ẽn vég tĩ, ag jóg hỹ nỹ ke tũ nĩ kỹ fag, kỹ sir ũn kófa ẽnẽ krẽ ag krẽkrẽ vẽ, ag tỹ jagnẽ vygvég kãmũ ja vẽ, ke tũ nĩ kỹ ag vỹ ãjag kakrã mỹ ĩn han vẽ. Kanhgág vỹ jykre ki, ã jamré vỹ ver ã kakrã  mỹ rãnhrãj jẽg tĩ ti tỹ ã kãsin fi tỹ ũn há kuprẽg já vẽ sir, fag jóg vỹ vỹ jykre tag mĩ tĩg ja nĩ , tỹ tóg rãnhrãj jagy to jẽgtĩ kaja tũ ki gé kỹ ũ ag tóg jykrén kónãn e já tĩgtĩ, hãra tóg kyrũ tỹ ã tỹ ũn tỹtá fi to há ẽn ven ke nĩ, jamré nỹtĩnh ke ag hã vỹ ĩn ti hynhan tĩ  ti tỹ han há han kỹ tóg sir prũg ke jẽ kãra sir vẽnh rãnhrãj há jẽnh ke mũ , ã tỹ ã prũ fi kirĩr há han jẽ ki gẽ. Kara tóg ã krĩ ag e nỹtĩg kỹ sir ĩn mág han to jykrén mü, ẽg tỹ vég nỹtĩg kỹ tóg ẽn ke mũ , ẽg tỹ vég nỹtĩg kỹ tóg ẽn ke mũ ĩn e nỹtĩ ja nĩ. Ga tag vỹ há nĩ ĩn han ke há vẽ, jagnẽ mré nỹtĩ, ag ĩn fa tỹ ka tỹ karugmág tỹ há jẽ, ti tar pẽ jẽ jé, kara ka  kãsir ag ki gé, hãra ti toró tóg tỹ ka kunãjã nỹtĩnh mũ , ti tỹ tãnh féj tỹ tar e jé, karugmág ke tũ nĩ kỹ kar tar ũ tỹ hynhan tĩ, kãtãn kara vyjy tỹ ka vỹ mĩ e tĩ gé, uri tóg pir tĩ hãra tóg e ja tĩgtĩ vãsỹ ka tar ag ken jé tóg pĩ han kỹ sir ĩn pũn ke mũ. Isỹ ũ ag mré vĩ kỹ ĩn tag vỹ kysã tỹ 6 tãnh féj tóg e ja nĩgtĩ kỹ sir Kri ĩn tag to jykrén ke mũ, ag tỹ inh mỹ kãmén jẽ hã vẽ ũ ag tóg prỹg régre ki ti tóg tĩ he mũ gé hãra ver krónh tũ nĩ, kỹ ag tóg prỹg kar ki ũ tãg vin tĩ, ta kutẽ kỹ sir kãki kutẽ tĩ ti tỹ tóg ja tugrĩn ẽg tỹ ũ tãg hynhan ke vẽ ha he mũ. Isỹ nén ki kanhrã hã vẽ ag tỹ inh mỹ kamén ja vẽ, inh jóg si ti kara inh nỹ si fi tỹ kamén ja hã vẽ. Tag ki ga tỹ ẽmã tỹ Rio das Cobras ki ĩn e vỹ Kugpũr ja nĩ hã kỹ ag tóg rỹ tĩ kỹ re hã tá nỹtĩgtĩ, kurã tĩg kỹ ẽg jẽn ke ki pĩ gru nĩ kỹ ag sir re tá nỹtĩgtĩ, ki kanhró ag nỹtĩ pĩ tỹ gru mág han kỹ kamẽg tĩ hã kỹ kirĩr há han tĩ, fag vỹ pĩ gru ẽn vég nỹtĩ, fag ẽgnénh hã kỹ fag sir ti pũr kamẽg tĩ, hãra tóg nhyr tũ nĩ gé, rãkãnh kỹ hã tóg pĩ tỹ grug nĩ ẽn vég tĩ fag vẽjẽn ha mãn jé sir kutyg kỹ ken jé ag tóg fagrĩnh mỹ tỹ kóm ke tũ nĩgtĩ ũ tỹ pũr tũ nĩ jé kara sir tỹ vẽnh rỹg tavĩ han ke nĩ. Uri tag ki ẽg jamã tỹ Sede ki ag tóg ĩn há nỹtĩgtĩ vãsỹ kuvar gy tá ke ag vỹ tãnh féj tỹ ĩn nỹtĩ ẽmã sĩ tỹ Campo do Dia tá kanhgág ag jykre ja vẽ hãra ag kumẽr hã ka tỹ hynhan mũ sir , ũ ag tóg ĩn kri ĩn tỹ pó ra mãn tỹ ka tỹ mãnrón nỹtĩgtĩ, kara Funai ag vỹ ũn há hynhan mũ gé. Ũn pipir vẽ hã tá, ũ ag vỹ ver tãnh féj tỹ há nỹtĩ isỹ inh jóg mré ti rãnhrãj mré tĩg kỹ, ĩn tag vygvég inh tĩ hãra ĩn tóg sir tá junjun ke mũ, fág kéj tỹ torón ke, fág fár tỹ ẽg tỹ vygven há vỹ ẽg tỹ mĩ mũn kỹ.




Relato de
Judith Fygso Fernandes
Kanhgág


Transcrição em Português
 

Florencio:  Me conte o que está vendo na foto ?

Judite: estou vendo muitas pessoas, a maioria são mulheres na frente da casa com paredes de madeira do mato .

Florencio: São casas sendo construídas em cima da outra, a senhora percebeu?

Judite: Eles estão pretendendo aumentar a casa, construindo uma maior e depois desmanchar a menor que está por baixo. O meu pai fazia assim, se preocupava com a família para que tivessem um abrigo para todos, após pronto a nova casa que utilizavam o material antigo da outra para queimar.

Florencio: Eles são uma família grande né?

Judite: ah sim, podem ser filhos ou netos, vejo 3 mulheres com crianças menores.

Florencio: A senhora está vendo o tipo de amarração na construção ?

Judite: Sim, amarravam com cipó e também lascas de taquara, desmanchavam o que estava seco e substituíam por amarrações novas em uma nova construção com madeiras mais grossas que as antigas eram finas .

Florencio: Tinham muitas crianças ?

Judite: Isso, muitas crianças que provavelmente são de uma mesma família .




Relato de
Antonio Sorá Felipe
Kanhgág


Transcrição em Português


Florencio: Pode me contar o que está vendo na imagem?

Antônio: É uma casa tradicional feita com varas de madeira e com paredes de folhas de jerivá.

Florencio: É uma casa antiga?

Antônio: Sim, uma casa que os mais velhos faziam com folhas de jerivá e com as madeiras fortes para não desabar.

Florencio: Será que estão fazendo uma outra casa?

Antônio: Ah, sim, estão aumentando, enquanto outros estão descansando, vejo que estão felizes por ter uma casa nova e são uma família grande.

Florencio : Sim, uma família grande, mulheres tem algumas?

Antônio: Sim, muitas mulheres.

Florencio: Crianças também?

Antônio: Sim, tem algumas e também cestos que estão pendurados nas paredes da casa.

Florencio: O que as mulheres estão fazendo?

Antônio: São muitas e com crianças, parece que tem três mulheres.

Florencio: Será que são todos parentes?

Antônio: Sim.

Florencio: São genros e noras?

Antônio: Acho que sim, antigamente as famílias moravam todos juntos numa mesma casa.

Florencio: Com o crescimento das famílias também aumenta o tamanho das casas?

Antônio: Sim.