Relato de
florencio
etnia

Transcrição em Kaingáng (língua original)

Kỹ tóg tỹ kanhgág ag ĩn jẽ, tỹ róga tãnh féj kara ka jufyn tỹ han kỹ jẽ gé, ẽn tóg jẽ ja nĩ hara ag tóg prỹg tĩg ja kanhkã ag vẽnhgrun mũ hã kỹ sir ĩn mág ke to jykrén ja nĩ. To jykrén ag mũ ũ tỹ ĩn tũ nĩ jé hã kỹ ti sĩ ra há kri tỹ mág e mũ ũn jagtar ke tũ vẽ. Kanhgág ag ĩn si vẽ, uri ag tóg ĩn tỹ ũ nỹtĩgtĩ hãra ãjag nẽn kã tá rãnhrãj mũ kỹ ag tãnh féj tỹ ĩn hynhan tĩ, ũ ag tỹ nẽn kãra mũ tĩ ag tỹ inh mỹ kãmén ja vẽ, tỹ tóg ẽpry kórég tỹ kỹ av tratoro kãmĩ müg tĩ tag tugrĩn, kỹ ẽg ve kỹ ka nér ẽn vỹ tỹ mũjoro jẽnh ke mũ kara kẽj tóg sa nĩ ag tỹ gãr tatĩn jãfã ãjag krĩ tỹ jyrãg kỹ tu kỹ tĩg jé. Kar gĩr ag fag kara ag vỹ ag jẽn ke ke tũ nĩ kỹ vẽnh kán rãkãnh kỹ vẽmém mũ jagnẽ mré, ag kurã ũ kã nén han ke ẽn to, kỹ ũ tóg sir ag nỹtĩg tag ki ag kãgrá kugmĩ ja nĩ kutyg ke jo ag rỹ ĩn kãra ge tü nĩ kỹ ẽn tugrĩn . Ẽg tỹ ag ve kỹ ẽg tóg kófa tỹ prỹg téj ẽn vég tĩ, ag jóg hỹ nỹ ke tũ nĩ kỹ fag, kỹ sir ũn kófa ẽnẽ krẽ ag krẽkrẽ vẽ, ag tỹ jagnẽ vygvég kãmũ ja vẽ, ke tũ nĩ kỹ ag vỹ ãjag kakrã mỹ ĩn han vẽ. Kanhgág vỹ jykre ki, ã jamré vỹ ver ã kakrã mỹ rãnhrãj jẽg tĩ ti tỹ ã kãsin fi tỹ ũn há kuprẽg já vẽ sir, fag jóg vỹ vỹ jykre tag mĩ tĩg ja nĩ , tỹ tóg rãnhrãj jagy to jẽgtĩ kaja tũ ki gé kỹ ũ ag tóg jykrén kónãn e já tĩgtĩ, hãra tóg kyrũ tỹ ã tỹ ũn tỹtá fi to há ẽn ven ke nĩ, jamré nỹtĩnh ke ag hã vỹ ĩn ti hynhan tĩ ti tỹ han há han kỹ tóg sir prũg ke jẽ kãra sir vẽnh rãnhrãj há jẽnh ke mũ , ã tỹ ã prũ fi kirĩr há han jẽ ki gẽ. Kara tóg ã krĩ ag e nỹtĩg kỹ sir ĩn mág han to jykrén mü, ẽg tỹ vég nỹtĩg kỹ tóg ẽn ke mũ , ẽg tỹ vég nỹtĩg kỹ tóg ẽn ke mũ ĩn e nỹtĩ ja nĩ. Ga tag vỹ há nĩ ĩn han ke há vẽ, jagnẽ mré nỹtĩ, ag ĩn fa tỹ ka tỹ karugmág tỹ há jẽ, ti tar pẽ jẽ jé, kara ka kãsir ag ki gé, hãra ti toró tóg tỹ ka kunãjã nỹtĩnh mũ , ti tỹ tãnh féj tỹ tar e jé, karugmág ke tũ nĩ kỹ kar tar ũ tỹ hynhan tĩ, kãtãn kara vyjy tỹ ka vỹ mĩ e tĩ gé, uri tóg pir tĩ hãra tóg e ja tĩgtĩ vãsỹ ka tar ag ken jé tóg pĩ han kỹ sir ĩn pũn ke mũ. Isỹ ũ ag mré vĩ kỹ ĩn tag vỹ kysã tỹ 6 tãnh féj tóg e ja nĩgtĩ kỹ sir Kri ĩn tag to jykrén ke mũ, ag tỹ inh mỹ kãmén jẽ hã vẽ ũ ag tóg prỹg régre ki ti tóg tĩ he mũ gé hãra ver krónh tũ nĩ, kỹ ag tóg prỹg kar ki ũ tãg vin tĩ, ta kutẽ kỹ sir kãki kutẽ tĩ ti tỹ tóg ja tugrĩn ẽg tỹ ũ tãg hynhan ke vẽ ha he mũ. Isỹ nén ki kanhrã hã vẽ ag tỹ inh mỹ kamén ja vẽ, inh jóg si ti kara inh nỹ si fi tỹ kamén ja hã vẽ. Tag ki ga tỹ ẽmã tỹ Rio das Cobras ki ĩn e vỹ Kugpũr ja nĩ hã kỹ ag tóg rỹ tĩ kỹ re hã tá nỹtĩgtĩ, kurã tĩg kỹ ẽg jẽn ke ki pĩ gru nĩ kỹ ag sir re tá nỹtĩgtĩ, ki kanhró ag nỹtĩ pĩ tỹ gru mág han kỹ kamẽg tĩ hã kỹ kirĩr há han tĩ, fag vỹ pĩ gru ẽn vég nỹtĩ, fag ẽgnénh hã kỹ fag sir ti pũr kamẽg tĩ, hãra tóg nhyr tũ nĩ gé, rãkãnh kỹ hã tóg pĩ tỹ grug nĩ ẽn vég tĩ fag vẽjẽn ha mãn jé sir kutyg kỹ ken jé ag tóg fagrĩnh mỹ tỹ kóm ke tũ nĩgtĩ ũ tỹ pũr tũ nĩ jé kara sir tỹ vẽnh rỹg tavĩ han ke nĩ. Uri tag ki ẽg jamã tỹ Sede ki ag tóg ĩn há nỹtĩgtĩ vãsỹ kuvar gy tá ke ag vỹ tãnh féj tỹ ĩn nỹtĩ ẽmã sĩ tỹ Campo do Dia tá kanhgág ag jykre ja vẽ hãra ag kumẽr hã ka tỹ hynhan mũ sir , ũ ag tóg ĩn kri ĩn tỹ pó ra mãn tỹ ka tỹ mãnrón nỹtĩgtĩ, kara Funai ag vỹ ũn há hynhan mũ gé. Ũn pipir vẽ hã tá, ũ ag vỹ ver tãnh féj tỹ há nỹtĩ isỹ inh jóg mré ti rãnhrãj mré tĩg kỹ, ĩn tag vygvég inh tĩ hãra ĩn tóg sir tá junjun ke mũ, fág kéj tỹ torón ke, fág fár tỹ ẽg tỹ vygven há vỹ ẽg tỹ mĩ mũn kỹ.

Relato de
Judith Fygso Fernandes
Kanhgáng

Transcrição em Português

Florencio: Me conte o que está vendo na foto ?

Judite: estou vendo muitas pessoas, a maioria são mulheres na frente da casa com paredes de madeira do mato .

Florencio: São casas sendo construídas em cima da outra, a senhora percebeu?

Judite: Eles estão pretendendo aumentar a casa, construindo uma maior e depois desmanchar a menor que está por baixo. O meu pai fazia assim, se preocupava com a família para que tivessem um abrigo para todos, após pronto a nova casa que utilizavam o material antigo da outra para queimar.

Florencio: Eles são uma família grande né?

Judite: ah sim, podem ser filhos ou netos, vejo 3 mulheres com crianças menores.

Florencio: A senhora está vendo o tipo de amarração na construção ?

Judite: Sim, amarravam com cipó e também lascas de taquara, desmanchavam o que estava seco e substituíam por amarrações novas em uma nova construção com madeiras mais grossas que as antigas eram finas .

Florencio: Tinham muitas crianças ?

Judite: Isso, muitas crianças que provavelmente são de uma mesma família .

Kỹ tóg tỹ kanhgág ag ĩn jẽ, tỹ róga tãnh féj kara ka jufyn tỹ han kỹ jẽ gé, ẽn tóg jẽ ja nĩ hara ag tóg prỹg tĩg ja kanhkã ag vẽnhgrun mũ hã kỹ sir ĩn mág ke to jykrén ja nĩ. To jykrén ag mũ ũ tỹ ĩn tũ nĩ jé hã kỹ ti sĩ ra há kri tỹ mág e mũ ũn jagtar ke tũ vẽ. Kanhgág ag ĩn si vẽ, uri ag tóg ĩn tỹ ũ nỹtĩgtĩ hãra ãjag nẽn kã tá rãnhrãj mũ kỹ ag tãnh féj tỹ ĩn hynhan tĩ, ũ ag tỹ nẽn kãra mũ tĩ ag tỹ inh mỹ kãmén ja vẽ, tỹ tóg ẽpry kórég tỹ kỹ av tratoro kãmĩ müg tĩ tag tugrĩn, kỹ ẽg ve kỹ ka nér ẽn vỹ tỹ mũjoro jẽnh ke mũ kara kẽj tóg sa nĩ ag tỹ gãr tatĩn jãfã ãjag krĩ tỹ jyrãg kỹ tu kỹ tĩg jé. Kar gĩr ag fag kara ag vỹ ag jẽn ke ke tũ nĩ kỹ vẽnh kán rãkãnh kỹ vẽmém mũ jagnẽ mré, ag kurã ũ kã nén han ke ẽn to, kỹ ũ tóg sir ag nỹtĩg tag ki ag kãgrá kugmĩ ja nĩ kutyg ke jo ag rỹ ĩn kãra ge tü nĩ kỹ ẽn tugrĩn . Ẽg tỹ ag ve kỹ ẽg tóg kófa tỹ prỹg téj ẽn vég tĩ, ag jóg hỹ nỹ ke tũ nĩ kỹ fag, kỹ sir ũn kófa ẽnẽ krẽ ag krẽkrẽ vẽ, ag tỹ jagnẽ vygvég kãmũ ja vẽ, ke tũ nĩ kỹ ag vỹ ãjag kakrã mỹ ĩn han vẽ. Kanhgág vỹ jykre ki, ã jamré vỹ ver ã kakrã mỹ rãnhrãj jẽg tĩ ti tỹ ã kãsin fi tỹ ũn há kuprẽg já vẽ sir, fag jóg vỹ vỹ jykre tag mĩ tĩg ja nĩ , tỹ tóg rãnhrãj jagy to jẽgtĩ kaja tũ ki gé kỹ ũ ag tóg jykrén kónãn e já tĩgtĩ, hãra tóg kyrũ tỹ ã tỹ ũn tỹtá fi to há ẽn ven ke nĩ, jamré nỹtĩnh ke ag hã vỹ ĩn ti hynhan tĩ ti tỹ han há han kỹ tóg sir prũg ke jẽ kãra sir vẽnh rãnhrãj há jẽnh ke mũ , ã tỹ ã prũ fi kirĩr há han jẽ ki gẽ. Kara tóg ã krĩ ag e nỹtĩg kỹ sir ĩn mág han to jykrén mü, ẽg tỹ vég nỹtĩg kỹ tóg ẽn ke mũ , ẽg tỹ vég nỹtĩg kỹ tóg ẽn ke mũ ĩn e nỹtĩ ja nĩ. Ga tag vỹ há nĩ ĩn han ke há vẽ, jagnẽ mré nỹtĩ, ag ĩn fa tỹ ka tỹ karugmág tỹ há jẽ, ti tar pẽ jẽ jé, kara ka kãsir ag ki gé, hãra ti toró tóg tỹ ka kunãjã nỹtĩnh mũ , ti tỹ tãnh féj tỹ tar e jé, karugmág ke tũ nĩ kỹ kar tar ũ tỹ hynhan tĩ, kãtãn kara vyjy tỹ ka vỹ mĩ e tĩ gé, uri tóg pir tĩ hãra tóg e ja tĩgtĩ vãsỹ ka tar ag ken jé tóg pĩ han kỹ sir ĩn pũn ke mũ. Isỹ ũ ag mré vĩ kỹ ĩn tag vỹ kysã tỹ 6 tãnh féj tóg e ja nĩgtĩ kỹ sir Kri ĩn tag to jykrén ke mũ, ag tỹ inh mỹ kãmén jẽ hã vẽ ũ ag tóg prỹg régre ki ti tóg tĩ he mũ gé hãra ver krónh tũ nĩ, kỹ ag tóg prỹg kar ki ũ tãg vin tĩ, ta kutẽ kỹ sir kãki kutẽ tĩ ti tỹ tóg ja tugrĩn ẽg tỹ ũ tãg hynhan ke vẽ ha he mũ. Isỹ nén ki kanhrã hã vẽ ag tỹ inh mỹ kamén ja vẽ, inh jóg si ti kara inh nỹ si fi tỹ kamén ja hã vẽ. Tag ki ga tỹ ẽmã tỹ Rio das Cobras ki ĩn e vỹ Kugpũr ja nĩ hã kỹ ag tóg rỹ tĩ kỹ re hã tá nỹtĩgtĩ, kurã tĩg kỹ ẽg jẽn ke ki pĩ gru nĩ kỹ ag sir re tá nỹtĩgtĩ, ki kanhró ag nỹtĩ pĩ tỹ gru mág han kỹ kamẽg tĩ hã kỹ kirĩr há han tĩ, fag vỹ pĩ gru ẽn vég nỹtĩ, fag ẽgnénh hã kỹ fag sir ti pũr kamẽg tĩ, hãra tóg nhyr tũ nĩ gé, rãkãnh kỹ hã tóg pĩ tỹ grug nĩ ẽn vég tĩ fag vẽjẽn ha mãn jé sir kutyg kỹ ken jé ag tóg fagrĩnh mỹ tỹ kóm ke tũ nĩgtĩ ũ tỹ pũr tũ nĩ jé kara sir tỹ vẽnh rỹg tavĩ han ke nĩ. Uri tag ki ẽg jamã tỹ Sede ki ag tóg ĩn há nỹtĩgtĩ vãsỹ kuvar gy tá ke ag vỹ tãnh féj tỹ ĩn nỹtĩ ẽmã sĩ tỹ Campo do Dia tá kanhgág ag jykre ja vẽ hãra ag kumẽr hã ka tỹ hynhan mũ sir , ũ ag tóg ĩn kri ĩn tỹ pó ra mãn tỹ ka tỹ mãnrón nỹtĩgtĩ, kara Funai ag vỹ ũn há hynhan mũ gé. Ũn pipir vẽ hã tá, ũ ag vỹ ver tãnh féj tỹ há nỹtĩ isỹ inh jóg mré ti rãnhrãj mré tĩg kỹ, ĩn tag vygvég inh tĩ hãra ĩn tóg sir tá junjun ke mũ, fág kéj tỹ torón ke, fág fár tỹ ẽg tỹ vygven há vỹ ẽg tỹ mĩ mũn kỹ.

Relato de
Antonio Sorá Felipe
Kanhgáng

Transcrição em Português

Florencio : Pode me contar o que está vendo na imagem ?
Antônio : É uma casa tradicional feita com varas de madeira e com paredes de folhas de jerivá.
Florencio : É uma casa antiga ?
Antônio : Sim, uma casa que os mais velhos faziam com folhas de jerivá e com as madeiras fortes para não desabar.
Florencio : Será que estão fazendo uma outra casa ?
Antônio : Ah sim, estão aumentando, enquanto outros estão descansando, vejo que estão felizes por ter uma casa nova e são uma família grande.
Florencio : Sim uma família grande, mulheres tem algumas ? Antônio: Sim, muitas mulheres.
Florencio: Crianças também?
Antônio: Sim, tem algumas e também cestos que estão pendurados nas paredes da casa.
Florencio : o que as mulheres estão fazendo ?
Antônio : São muitas e com crianças, parece que tem 3 mulheres.
Florencio : Será que são todos parentes ?
Antônio : Sim
Florencio : São Genros e noras ?
Antônio : Acho que sim, antigamente as famílias moravam todos juntos numa mesma casa.
Florencio : Com o crescimento das famílias também aumenta o tamanho das casas ?
Antônio : Sim.

Kỹ tóg tỹ kanhgág ag ĩn jẽ, tỹ róga tãnh féj kara ka jufyn tỹ han kỹ jẽ gé, ẽn tóg jẽ ja nĩ hara ag tóg prỹg tĩg ja kanhkã ag vẽnhgrun mũ hã kỹ sir ĩn mág ke to jykrén ja nĩ. To jykrén ag mũ ũ tỹ ĩn tũ nĩ jé hã kỹ ti sĩ ra há kri tỹ mág e mũ ũn jagtar ke tũ vẽ. Kanhgág ag ĩn si vẽ, uri ag tóg ĩn tỹ ũ nỹtĩgtĩ hãra ãjag nẽn kã tá rãnhrãj mũ kỹ ag tãnh féj tỹ ĩn hynhan tĩ, ũ ag tỹ nẽn kãra mũ tĩ ag tỹ inh mỹ kãmén ja vẽ, tỹ tóg ẽpry kórég tỹ kỹ av tratoro kãmĩ müg tĩ tag tugrĩn, kỹ ẽg ve kỹ ka nér ẽn vỹ tỹ mũjoro jẽnh ke mũ kara kẽj tóg sa nĩ ag tỹ gãr tatĩn jãfã ãjag krĩ tỹ jyrãg kỹ tu kỹ tĩg jé. Kar gĩr ag fag kara ag vỹ ag jẽn ke ke tũ nĩ kỹ vẽnh kán rãkãnh kỹ vẽmém mũ jagnẽ mré, ag kurã ũ kã nén han ke ẽn to, kỹ ũ tóg sir ag nỹtĩg tag ki ag kãgrá kugmĩ ja nĩ kutyg ke jo ag rỹ ĩn kãra ge tü nĩ kỹ ẽn tugrĩn . Ẽg tỹ ag ve kỹ ẽg tóg kófa tỹ prỹg téj ẽn vég tĩ, ag jóg hỹ nỹ ke tũ nĩ kỹ fag, kỹ sir ũn kófa ẽnẽ krẽ ag krẽkrẽ vẽ, ag tỹ jagnẽ vygvég kãmũ ja vẽ, ke tũ nĩ kỹ ag vỹ ãjag kakrã mỹ ĩn han vẽ. Kanhgág vỹ jykre ki, ã jamré vỹ ver ã kakrã mỹ rãnhrãj jẽg tĩ ti tỹ ã kãsin fi tỹ ũn há kuprẽg já vẽ sir, fag jóg vỹ vỹ jykre tag mĩ tĩg ja nĩ , tỹ tóg rãnhrãj jagy to jẽgtĩ kaja tũ ki gé kỹ ũ ag tóg jykrén kónãn e já tĩgtĩ, hãra tóg kyrũ tỹ ã tỹ ũn tỹtá fi to há ẽn ven ke nĩ, jamré nỹtĩnh ke ag hã vỹ ĩn ti hynhan tĩ ti tỹ han há han kỹ tóg sir prũg ke jẽ kãra sir vẽnh rãnhrãj há jẽnh ke mũ , ã tỹ ã prũ fi kirĩr há han jẽ ki gẽ. Kara tóg ã krĩ ag e nỹtĩg kỹ sir ĩn mág han to jykrén mü, ẽg tỹ vég nỹtĩg kỹ tóg ẽn ke mũ , ẽg tỹ vég nỹtĩg kỹ tóg ẽn ke mũ ĩn e nỹtĩ ja nĩ. Ga tag vỹ há nĩ ĩn han ke há vẽ, jagnẽ mré nỹtĩ, ag ĩn fa tỹ ka tỹ karugmág tỹ há jẽ, ti tar pẽ jẽ jé, kara ka kãsir ag ki gé, hãra ti toró tóg tỹ ka kunãjã nỹtĩnh mũ , ti tỹ tãnh féj tỹ tar e jé, karugmág ke tũ nĩ kỹ kar tar ũ tỹ hynhan tĩ, kãtãn kara vyjy tỹ ka vỹ mĩ e tĩ gé, uri tóg pir tĩ hãra tóg e ja tĩgtĩ vãsỹ ka tar ag ken jé tóg pĩ han kỹ sir ĩn pũn ke mũ. Isỹ ũ ag mré vĩ kỹ ĩn tag vỹ kysã tỹ 6 tãnh féj tóg e ja nĩgtĩ kỹ sir Kri ĩn tag to jykrén ke mũ, ag tỹ inh mỹ kãmén jẽ hã vẽ ũ ag tóg prỹg régre ki ti tóg tĩ he mũ gé hãra ver krónh tũ nĩ, kỹ ag tóg prỹg kar ki ũ tãg vin tĩ, ta kutẽ kỹ sir kãki kutẽ tĩ ti tỹ tóg ja tugrĩn ẽg tỹ ũ tãg hynhan ke vẽ ha he mũ. Isỹ nén ki kanhrã hã vẽ ag tỹ inh mỹ kamén ja vẽ, inh jóg si ti kara inh nỹ si fi tỹ kamén ja hã vẽ. Tag ki ga tỹ ẽmã tỹ Rio das Cobras ki ĩn e vỹ Kugpũr ja nĩ hã kỹ ag tóg rỹ tĩ kỹ re hã tá nỹtĩgtĩ, kurã tĩg kỹ ẽg jẽn ke ki pĩ gru nĩ kỹ ag sir re tá nỹtĩgtĩ, ki kanhró ag nỹtĩ pĩ tỹ gru mág han kỹ kamẽg tĩ hã kỹ kirĩr há han tĩ, fag vỹ pĩ gru ẽn vég nỹtĩ, fag ẽgnénh hã kỹ fag sir ti pũr kamẽg tĩ, hãra tóg nhyr tũ nĩ gé, rãkãnh kỹ hã tóg pĩ tỹ grug nĩ ẽn vég tĩ fag vẽjẽn ha mãn jé sir kutyg kỹ ken jé ag tóg fagrĩnh mỹ tỹ kóm ke tũ nĩgtĩ ũ tỹ pũr tũ nĩ jé kara sir tỹ vẽnh rỹg tavĩ han ke nĩ. Uri tag ki ẽg jamã tỹ Sede ki ag tóg ĩn há nỹtĩgtĩ vãsỹ kuvar gy tá ke ag vỹ tãnh féj tỹ ĩn nỹtĩ ẽmã sĩ tỹ Campo do Dia tá kanhgág ag jykre ja vẽ hãra ag kumẽr hã ka tỹ hynhan mũ sir , ũ ag tóg ĩn kri ĩn tỹ pó ra mãn tỹ ka tỹ mãnrón nỹtĩgtĩ, kara Funai ag vỹ ũn há hynhan mũ gé. Ũn pipir vẽ hã tá, ũ ag vỹ ver tãnh féj tỹ há nỹtĩ isỹ inh jóg mré ti rãnhrãj mré tĩg kỹ, ĩn tag vygvég inh tĩ hãra ĩn tóg sir tá junjun ke mũ, fág kéj tỹ torón ke, fág fár tỹ ẽg tỹ vygven há vỹ ẽg tỹ mĩ mũn kỹ.

Cartografias de Territórios Indígenas a partir de Relatos Orais